دانستنی های پسته

نويسنده:مژگان كريمي




آنچه بايد درباره خريد، نگهداري و مصرف پسته بدانيد

پسته در يک نگاه

درخت پسته معمولي و يا پسته ايراني پيستاکيا ورا به شکل جنگل‌هاي انبوه در شمال شرقي ايران ديده مي‌شود لذا مي‌توان گفت که منشأ اصلي اين جور پسته‌ها ايران است. جالب است بدانيد كه درخت پسته از ايران به ساير نقاط مخصوصا به سواحل درياي مديترانه (جنوب اروپا و شمال آفريقا) رفته است. اين درخت گياهي است دو پايه يعني گل‌هاي نر و ماده جدا از يکديگر و روي درخت مجزا قرار گرفته است. گل آذين درخت پسته به طور کلي خوشه‌اي بوده و در خوشه نر که گل‌ها به يکديگر فشرده و متراکم هستند، تعداد زيادتري گل مشاهده مي‌شود اما در خوشه ماده که فاصله گل‌ها از يکديگر زياد است، خوشه به شكل افشان و شل به نظر مي‌رسد.
گل‌هاي ماده داراي يک تخمدان و يک تخمچه بوده ولي کلاله منشعب و داراي سه شاخه است. برگ درخت پسته از 5 تا 7 برگچه تشکيل شده است. ريشه درخت محوري و عمودي بوده و تا عمق بيشتر از دو متر در داخل خاک فرو مي‌رود و تلقيح گل‌هاي ماده به وسيله باد انجام مي‌گيرد.
فراموش نكنيد كه درخت پسته به سرماي شديد زمستان و گرماي زياد تابستان هر دو مقاوم است. اين درخت با هوا و زمين مرطوب سازگاري ندارد. رطوبت زياد در زمين باعث توليد بيماري صمغ و پوسيدگي يقه درخت مي‌شود که به تدريج درخت را ضعيف و بالاخره خشک مي‌کند. در كل، درخت پسته به کم‌آبي و خشکي مقاومت زياد نشان مي‌دهد به‌طوري که درختان کهن را مي‌توان بدون آبياري به مدت خيلي طولاني (حتي تا ده سال) زنده نگاه داشت.
ميوه درخت پسته از مغز يا هسته‌اي تشكيل مي‌شود كه در پوستي سخت جاي مي‌گيرد و هنگامي كه ميوه مي‌رسد پوست سخت دهان مي‌گشايد و خندان مي‌شود و اين در حالي است كه در بعضي موارد حتي پس از رسيدن پسته، پوست سخت آن مي‌ماند و مانند حفاظي طبيعي و موثر مغز را در برابر آلودگي‌هاي محيطي حفظ مي‌كند.
پسته در تشابه با بقيه اعضاي خشكبار نقش مهمي را در رژيم غذايي ما انسان‌ها باز مي‌كند. هر غذايي كه ما مصرف مي‌كنيم يك بخش وسيعي از مواد مغذي را براي بدن فراهم مي‌آورد كه هر يك نقش مهمي را در بدن باز مي‌كنند. همان طور كه مي‌دانيد، مهم اين است كه يك توازن درست بين غذاهاي دريافتي و مواد متشكله‌اي كه مورد نيازند وجود داشته و به مصرف برسند تا به اين طريق سلامت مصرف كننده حفظ شود.

فوايد پسته يکي دو تا نيست

پسته داراي ارزش غذايي بسيار بالايي بوده و به اين دليل امروزه مصرفش به عنوان يك آجيل مطبوع و بسيار خوشمزه در ميان مردم كشورهاي مختلف جايگاه ويژه‌اي دارد. به علاوه، ارزش غذايي‌اش نسبت به ساير آجيل‌ها و منابع پروتئيني در خور اهميت است. مي‌پرسيد چطور؟
بايد بگوييم، پسته فيبر زيادي دارد و مي‌دانيد كه فيبر در علم تغذيه به عنوان يك ماده مغذي ارزشمند شناخته شده و توصيه مي‌شود كه قسمتي از رژيم غذايي را به آن اختصاص داد و در رژيم‌هاي روزانه غذايي به مصرف آن تاكيد بسيار شده است. فيبر موجود در پسته علاوه بر اينكه حركات غذا را در دستگاه گوارش زياد مي‌كند مانع از بروز سرطان در افراد مستعد مي‌شود. علاوه بر اين فيبر بالاي موجود در پسته آب بيشتري جذب كرده و به اين ترتيب مانع از پرخوري مي‌شود.
به علاوه پسته داراي اسيدهاي چرب ضروري نظير لينولييك اسيد و لينولنيك اسيد است و درصد بالايي پروتئين، مواد معدني مانند كلسيم، آهن و روي و ويتامين E دارد. يك مزيت ديگر پسته اين است كه چربي موجود در آن عمدتاً از چربي‌هاي مفيد غيراشباع تك‌زنجيره‌اي و چندزنجيره‌اي با درصد پايين از چربي‌هاي اشباع شده است. اسيدهاي چرب غيراشباع تك‌زنجيره‌اي ميزان پيوند ليپوپروتئين‌هاي با چگالي بالا را افزايش مي‌دهند (كلسترول خوب) بدون آنكه اثري روي افزايش ليپوپروتئين‌هايي با چگالي پايين داشته باشند (كلسترول بد) كه عامل اصلي بيشتر بيماري‌هاي قلبي از جمله تصلب شرايين است.
امروزه توليد و مصرف محصولاتي با مقدار كلسترول كم مورد توجه بسياري از متخصصان را به خود جلب كرده است چرا كه تحقيقات جديد مشخص كرده‌اند كه اين‌گونه توليدات گياهي از امراض قلبي و برخي از سرطان‌ها جلوگيري مي‌كنند. بسياري از تحقيقات انجام شده اخيراً نشان داده، افرادي كه به طور منظم خشكبار به خصوص پسته را در رژيم غذايي‌شان قرار مي‌دهند (حداقل يك بار در هفته) 25 درصد كمتر از افرادي كه اين رژيم غذايي را استفاده نكرده‌اند، احتمال دارد كه به بيماري‌هاي قلبي مبتلا شوند.
افكار عمومي درگذشته بر اين باور بود كه خشكبار چاق كننده هستند اما صرف داشتن چربي فراوان الزاماً مترادف با چاق كنندگي نيست زيرا تحقيقات نشان داده است كه نوع چربي در چاق كردن موثرتر است نه مقدار ‌آن. گذشته از چربي، خشكبار منبع خوبي از ويتامينE است كه مانع از اكسيد شدن روغن موجود شده و احتمالاً از بيماري‌هاي قلبي پيشگيري مي‌كند. يادتان نرود كه خشكبار دو برابر حبوبات پروتئين داشته و منبع خوبي از ويتامين و مواد معدني هستند بنابراين چه بهتر كه قسمتي از رژيم غذايي را به آنها اختصاص دهيم.
در ضمن، 30 گرم پسته (حدود 47 دانه) بيشتر از ‏‏10 درصد نياز روزانه به فيبر، ويتامين 6B‎‏، تيامين، منيزيم، فسفر و مس را تامين مي‌كند. پسته حاوي مقدار زيادي استرول ‏گياهي است (‌تقريبا 60 ميلي‌گرم در 30 گرم) كه موجب كاهش بيماري‌هاي قلبي و سرطان مي‌شود. به علاوه، مقدار ويتامين 1B موجود در پسته از نصف ليوان برنج پخته بالاتر بوده و ميزان ويتامين 6B 30گرم پسته در مقايسه با يک واحد مرغ (90 گرم مرغ پخته) قابل مقايسه نيست.
فراموش نكنيد كه يک واحد پسته به اندازه نصف يک پرتقال پتاسيم دارد اما چربي فراوانش نبايد بيماران فشار خوني را به اين اشتباه بيندازد كه مي‌توانند هر قدر كه مي‌خواهند از اين مغز بخورند زيرا دريافت كالري فراوان موجب اضافه وزن مي‌شود و چاقي، شدت يافتن فشار خون را به دنبال خواهد داشت.
فراموش نكنيد كه هر 28 گرم پسته 160 کيلو کالري انرژي را وارد بدن مصرف‌كننده خواهد كرد. در واقع ميزان انرژي پسته در مقايسه با ديگر مغزدانه‌ها پايين‌تر است. اروپاييان و آمريکاييان از اين مغزدانه‌ در تهيه سوپ، سالاد و سبزي‌ها و حتي سس استفاده مي‌کنند و چه بهتر كه ما نيز با افزودن اين ماده غذايي به غذاهايمان ارزش تغذيه‌اي‌شان را بالاتر ببريم.
محققان تحقيق ده ساله‌اي را روي مردان جوان انجام داده‌اند و دريافته‌اند، افرادي که بيشتر در مقابل استرس قرار مي‌گيرند، در آينده بيشتر در معرض خطر بيماري‌هاي قلبي‌عروقي هستند. محققان با مطالعه بيشتر و كشف رابطه ميزان خوردن پسته بر فشارخون متوجه شده‌اند که وقتي به طور مرتب پسته در برنامه غذايي‌شان گنجانده ‌شود، فشارخون کاهش مي‌يابد. به علاوه، مصرف مرتب پسته موجب پايين آمدن سطح کلسترول بد يعني LDL و کاهش سطح تري‌گليسيريد خون مي‌شود.
به علاوه مقادير قابل توجه مس، منيزيم و ويتامين‌هاي گروه B در اين مغزدانه موجب تقويت عملکرد دستگاه عصبي مي‌شود. پسته داراي آهن بالاتري نسبت به بقيه مغز دانه‌ها است و به همين دليل آن را خون ساز مي‌نامند و به اين ترتيب مصرف خامش به اين منظور مفيد ارزيابي شده است.

گياهخواران پسته بخورند

کساني که رژيم گياهخواري دارند هم مي‌توانند با خيال راحت پسته بخورند. اين مغز به شدت به افرادي که گياهخوار هستند، توصيه مي‌شود زيرا در آن مقادير بالايي از آهن و کلسيم وجود دارد به طوري که در هر 100گرم از آن 110 ميلي‌گرم کلسيم و 3 ميلي‌گرم آهن موجود است. اين مغز به افرادي که دچار کم‌خوني هستند و يا خانم‌هاي باردار نيز توصيه مي‌شود. به علاوه، پسته فولات نسبتا بالايي داشته و به اين دليل به افرادي که دچار بيماري قلبي هستند، توصيه مي‌شود.
مطالعات نشان داده‌اند که در 100گرم از اين مغز 58 ميلي گرم فولات وجود دارد که مي‌تواند براي پيشگيري از تشديد اين مشکل بسيار کمک کننده باشد. اما اين مغز نيز مانند بادام چربي بالايي داشته به طوري که در هر 100 گرم از آن 55 گرم چربي موجود است به اين دليل افرادي که در معرض چاقي هـسـتند يا به ديابت، فشارخون و حتي بيماري‌هاي قلبي مبتلا هـسـتند بايد با دقت از اين مغز بخورند زيرا امکان دارد که اضافه وزن حاصل از مصرف بي‌رويه آن، مشکلشان را چند برابر کند.

شرايط نگهداري پسته

پسته‌ها اغلب با پوست استخواني و در محفظه‌هاي دردار جهت جلوگيري از آلودگي به حشرات نگهداري مي‌شوند. پسته‌هاي با پوست استخواني مي‌تواند در دماي صفر تا 2/7 درجه سلسيوس به مدت يک سال و در دماي C ْ8/17- به مدت سه سال ذخيره شود. اما مغز پسته را مي‌توان در دماي صفر درجه سلسيوس به مدت يك سال و در دماي C ْ8/17- به مدت سه سال نگهداري كرد. اما براي حفظ كيفيت آن لازم است تا شرايطي فراهم شود كه رعايت اين نكات براي ايجاد اين شرايط ضروري به نظر مي‌سد:
1زود برداشت كردن نيز مانند دير برداشت كردن از كيفيت و كميت محصول پسته مي‌كاهد به طوري كه زود برداشت كردن پسته علاوه بر اينكه موجب افت وزن مي‌شود، مدت زمان انبارداري را نيز كاهش مي‌دهد.
2 پسته‌ها را بايد بلافاصله بعد از برداشت به منظور به حداقل رساندن لكه پوست استخواني و اطمينان از سالم بودن كيفي آن، پوست‌گيري و خشك کرد. اگر به هر دليلي مثل خرابي خط فرآوري مجبور باشيم كه پسته‌ها را به طور موقت با پوست سبز رويي انبار كنيم بايد اين عمل پيش از اينكه پوست‌گيري انجام شود در صفر درجه و رطوبت نسبي پايين‌تر از 70 درصد صورت گيرد.
3 پسته‌هايي كه اغلب روي آب قرار مي‌گيرند پسته‌هايي هستند كه داراي مغز رشد نكرده، مقدار رطوبت كم، آفت‌زده و پرنده‌زده‌اند. پسته‌هاي روآبي به طور مجزا از پسته‌هاي ته‌نشين شده مورد استفاده قرار مي‌گيرند و بعد از جداسازي آن‌ها در مخزن آب بايد پسته‌ها را خشك كرده تا رطوبت‌شان به شش درصد برسد.
4 پسته‌هاي آماده نشده براي فروش، بايد در فعاليت آبي پايين‌تر از 7/0 در 25 درجه سلسيوس با ميزان رطوبت كمتر از 7 درصد نگهداري شوند.
5 رطوبت نسبي انبار پسته بايد پايين‌تر از 70 درصد باشد در اين صورت رشد قارچ‌ها به طور آشكارا متوقف مي‌شود.

تنوع پسته

چه قدر با خشکبار و خواص آن يا بهتر بگوييم ارزش تغذيه‌اي اين گروه آشنايي داريد؟ اصلا سهم روزانه آنها در برنامه غذايي‌تان چه قدر است؟ هيچ مي‌دانيد که خشكبار منبع پروتئين، ويتامين و برخي مواد معدني بوده و چربي‌هاي اشباع نشده فراواني نيز دارند و اگر به‌گونه‌اي منطقي به عنوان جزيي از برنامه غذايي متعادل به مصرف برسند نه تنها اضافه وزني را به دنبال نخواهند داشت بلكه به يك رژيم غذايي به طور کلي انواع مختلف پسته را از حيث شکل ظاهري به دو دسته مي‌توان تقسيم کرد. يکي بادامي و ديگري فندقي. در نوع بادامي، طول پسته از عرض يا قطر آن خيلي زيادتر است به قسمي که شکل کشيده بادامي به پسته مي‌دهد در صورتي که در شکل فندقي تفاوت بين طول و قطر مغز خيلي کم است. علاوه بر اين در شکل بادامي فاصله دو لب داخلي پوست پسته خندان کمتر از همين فاصله در شکل فندقي است. در پسته بادامي گاهي اتفاق مي‌افتد که نوک باريک آن کمي به شکل نوک خنجر خميده بوده و در اصطلاح آن را خنجري مي‌نامند.
از سوي ديگر، مغز پسته كه قسمت خوراكي پسته را تشكيل مي‌دهد، داراي طعم خوشايند به رنگ سبز و پوسته ظريف قهوه‌اي كم‌رنگ ‏است كه احتياج به برداشتن اين پوسته قبل از مصرف نيست. اين پوشش قهوه‌اي حاوي آنتي‌اكسيدان‌ بوده كه دانه غني از ‏روغن را از اكسيژن هوا و فرآيند تند شدن محافظت مي‌كند. بعد از برداشتن پوشش قهوه‌اي، مغز پسته با رنگ سبز روشن كه نشان‌دهنده ‏تازگي محصول است، مشاهده مي‌شود. همان طور كه مي‌دانيد، پسته كاربرد گسترده‌اي به عنوان تنقلات در ميان مردم دارد اما از آن در خطوط مختلف صنايع غذايي مانند توليد شيريني، شكلات، بستني و غيره به عنوان غني‌کننده، طعم دهنده و زينت‌دهنده استفاده مي‌شود. رنگ ‏سبز مغز پسته به دليل وجود كلروفيل در آن است. پسته‌اي كه پوسته سخت آن شکوفا و نيمه باز شده است شكل مناسبي دارد كه مردم ‏خاورميانه اصطلاحا آن را پسته خندان ‏و مردم چين آن را دانه خوشحال ‏مي‌نامند. مغز پسته با رشد خود روي پوسته ‏سخت فشار آورده و موجب شكاف و باز شدن دهانه‌اش مي‌شود. رنگ طبيعي پوسته سخت از قهوه‌اي روشن تا زرد و ‏قهوه‌اي كم‌رنگ و سفيد استخواني متفاوت است. در دهه 1930 كه پسته در كشور آمريكا يك دانه مورد پسند مردم بود پوسته سختش ‏با رنگ‌هاي قرمز تا خاكي رنگ عرضه مي‌شد و در حال حاضر نيز مردم در اين کشور پسته را به ‏صورت رنگي بيشتر ترجيح مي‌دهند.

آفات پسته کدامند؟

پسته هم مانند بسياري از مواد غذايي ديگر، آفات خاص خود را دارد و ممکن است در اثر هجوم عوامل ميكروبي، باکتري‌ها و يا توسط جانوران آسيب ببيند. برخي از معروف‌ترين آفت‌هاي پسته عبارتند از:
• پروانه چوبخوار پسته
• پروانه ميوه‌خوار پسته
• زنبور سياه مغزخوار پسته
• زنبور طلايي مغزخوار پسته
• شب پره خرنوب
• شب پره هندي
• زنجره پسته
• پشک سرشاخه و ميوه
• شپشک تنه اي پسته
• سوسک هاي زيان آور پسته
منبع: http://salamatiran.com